Το Cape Horn βρίσκεται 55°58′48″S 067°17′21″W
Το Ακρωτήριο Χόρν βρίσκεται 55°58′48″S 067°17′21″W
Με την ανακάλυψη του Περάσματος Ντρέικ που υπάρχει νοτίως του Ακρωτηρίου Χόρν στήν Νότια Αμερική, στις 29 Ιανουαρίου 1616 από τους Ολλανδούς Jacob (Jaques) Le Maire και Willem Schouten, παραδόθηκε στην παγκόσμια ναυτιλία το πλέον επικίνδυνο και διαβόητο πέρασμα πλοίων πάνω στην γη, το οποίο γρήγορα απόκτησε το προσωνύμιο Νεκροταφείο των Καραβιών. Πάνω από 1000 καράβια λένε ότι ναυάγησαν σ’ αυτό, παίρνοντας μαζί τους, κατ’ άλλους δέκα και κατ’ άλλους περισσότερες από δεκαπέντε χιλιάδες ναυτικούς.
Για το ίδιο αυτό πέρασμα, οι ιστιοπλόοι ναυτικοί συνήθιζαν να λένε ότι και στις πιο ομαλές διαβάσεις μέσ’ απ’ αυτό, το καράβι θα πλήρωνε κάποιο τίμημα, με άλλα λόγια, κάποια ζημιά θα του προκαλούσε η θάλασσα (even successful passage has often exacted a toll).
Ψάχνοντας τους λόγους για τους οποίους γίνεται τόσο επικίνδυνο, βλέπομε ότι περίπου στο μέσον του, εκεί που ευρίσκεται το ακρωτήριο Χόρν, συναντώνται δύο ωκεανοί, ο Ατλαντικός με τον Ειρηνικό, όχι σπάνια μάλιστα την στιγμή που ο καθένας είναι φορτωμένος με αντίθετα καιρικά φαινόμενα. Κατά συνέπεια αυτή τους η συνάντηση και αντιπαράθεση, προκαλεί χαώδεις καιρικές καταστάσεις, ιδίως στο σημείο συναντήσεώς τους, στην περιοχή όπως είπαμε του Ακρωτήριο Χόρν.
Η συνάντηση του Ατλαντικού με τον Ειρηνικό Ωκεανό
Αλλά δεν είναι όμως μόνον αυτό. Νότια των 40 μοιρών Νότιου γεωγραφικού πλάτους και μέχρι την Ανταρκτική, φυσούν σχεδόν ασταμάτητα δυτικοί άνεμοι (με διεύθυνση από την δύση προς την ανατολή), των οποίων η έντασή κλιμακώνεται προς το χειρότερο, όσο προχωράει κανείς νοτιότερα. Κάνουν τον γύρο της Ανταρκτικής και τον επαναλαμβάνουν αενάως, ανεμπόδιστοι οι ίδιοι και τα κύματα που σηκώνουν από οποιαδήποτε στεριά.
Βρυχώμενα (rearing forties) αποκαλούν οι ναυτικοί τα πλάτη των 40 μοιρών και των 50 «άγρια» (furious fifties), γι’ αυτά δε των 60 μοιρών λένε ότι ουρλιάζουν (screaming sixties). Και συμπληρώνουν: Νοτιότερα των 40 μοιρών «δεν υπάρχει νόμος», πιο νότια όμως κι απ’ αυτά των 50 «δεν υπάρχει Θεός».
Οι σφοδροί αυτοί άνεμοι που πνέουν όπως είπαμε από τις 40 μοίρες νότιο πλάτος μέχρι ην Ανταρκτική, όταν φθάσουν στον μεσημβρινό του Ακρωτηρίου Χόρν, περί το μέσον του Περάσματος Ντρέικ, στριμώχνονται ανάμεσα στο σχετικό στένεμα που δημιουργείται από την οροσειρά των Άνδεων και την χερσόνησο της Ανταρκτικής, με αποτέλεσμα να επιταχύνονται. (Το σουρώνει σ΄αυτό το μέρος λέμε). Ως εκ τούτου, τα κύματα στην περιοχή αυτή, δεν γίνονται μόνον υψηλότερα, αλλά και επικίνδυνα.
Συντείνει όμως στην επικινδυνότητά τους και ένας άλλος ακόμη λόγος. Η απότομη αλλαγή του βάθους της θάλασσας. Ενώ ταξιδεύουν μέχρι λίγα μίλια πριν το Ακρωτήριο, σε πέλαγος βάθους ακόμη και μεγαλύτερο των 4000 μέτρων, απότομα λίγο δυτικά από το Ακρωτήριο το βάθος της θάλασσας ελαττώνεται στα 100 ή και ακόμη λιγότερα μέτρα.
Ως είναι επόμενο, το ξαφνικό καβαλίκεμα που αναγκάζονται να κάνουν τα ίδια τα κύματα αλλά και ο όγκος της θάλασσας που ταξιδεύει μαζί τους, σ’ αυτόν τον υπό μία ευρύτερη έννοια ύφαλο που συναντούν μπροστά τους, τα κάνει να ορθώνουν το μπόι τους απειλητικά και τις πλευρές τους να γίνονται ολόρθες, σχεδόν κάθετες.
Σ’ αυτό το ξέσπασμα της θάλασσας στο συγκεκριμένο στένεμα, συμβάλλει για τους ίδιους λόγους και το Ρεύμα της Ανταρκτικής για το οποίο θα μιλήσομε αμέσως πιο κάτω.
Οι ακατάπαυστοι δυτικοί άνεμοι ξεσηκώνουν όπως είπαμε γιγάντια κύματα στο διάβα τους, τα οποία υπάκουα, παίρνουν την ίδια κατεύθυνση μ’ αυτούς (τους ανέμους). Καθώς μας λένε όμως αυτοί που μελετούν τα θαλάσσια φαινόμενα, η ίδια η δύναμη των ανέμων περνάει στην θάλασσα και δίνει ώθηση στο θαλασσινό νερό, για να σχηματισθεί τελικά απ’ αυτή την ώθηση, το Ρεύμα της Ανταρκτικής (AntarcticCircumpolarCurrent), το μεγαλύτερο θαλάσσιο ρεύμα πάνω στην γη. Κινείται σαν μία μάζα από την επιφάνεια της θάλασσας, μέχρι τον πυθμένα της, ασχέτως αν αυτός ευρίσκεται ακόμη και σε περισσότερα από 4000 μέτρα βάθος, με ταχύτητα δύο (2)περίπου ναυτικών μιλίων την ώρα (3,7 χλμ). Και το εκπληκτικό, η ποσότητα του μετακινούμενου νερού είναι 165 με 182 εκατομμύρια κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο, που ισοδυναμεί με 135 και πλέον φορές την ποσότητα των νερών όλων των ποταμών της γης.
Tο Ρεύμα της Ανταρκτικής
Σε περίπτωση τώρα που αυτό το ρεύμα ευρεθεί αντιμέτωπο στο Πέρασμα Νρέικ με ανατολικούς ανέμους, είναι δυνατόν να προκληθούν τερατώδη κύματα (rogue waves), ιδίως δυτικά του ακρωτηρίου Χόρν, τα οποία φθάνουν μέχρι και 30 μέτρα ύψος. Τα κύματα αυτά είναι άκρως επικίνδυνα ακόμη και για τα σημερινά μεγάλα πλοία.
Άλλοι κίνδυνοι που ελλοχεύουν σ’ ολόκληρο το Πέρασμα Ντρέικ, είναι τα παγόβουνα, η ομίχλη, οι βροχές, το χαλάζι, οι απότομες μεταβολές του καιρού, συχνά χωρίς προειδοποίηση.
Τα παραδοσιακά ιστιοφόρα πλοία που προσπαθούσαν να περάσουν από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό Ωκεανό, κάνοντας τον γύρο του Ακρωτήριο Χόρν, συναντούσαν αμέτρητες δυσκολίες λόγω των καιρικών συνθηκών και του θαλάσσιου ρεύματος στα οποία αναφερθήκαμε πιο πάνω.
Έμεινε ιστορική η τρίμηνη προσπάθεια του Άγγλου ναυάρχου George Anson να περάσει με τα έξι (6) πολεμικά πλοία του από το Ακρωτήριο Χόρν το 1741 προκειμένου να χτυπήσει τις θέσεις των Ισπανών στην Δυτική Νότια Αμερική. Τελικά μόνον τα τρία κατάφεραν να περάσουν, ενώ από τα υπόλοιπα τρία, το ένα εξόκειλε στις ακτές της Χιλής και τα άλλα δύο επέστρεψαν στην Αγγλία.
Και οι Ισπανοί όμως που έστειλαν την ίδια εποχή έξι (6) πλοία υπό τον Jose Alfonso Pizarro, να πάει στη Χιλή για να αντιμετωπίσει τον αντίπαλο Αγγλικό στόλο που κατευθύνονταν προς τα εκεί υπό τον George Anson, δεν ήταν πιο τυχεροί. Στην τρίτη προσπάθεια που έκαναν τον Γενάρη του 1741 για να περάσουν στον Ειρηνικό, μόνον ένα πλοίο τους κατάφερε να περάσει και να φθάσει στην Χιλή. Τα υπόλοιπα εξόκειλαν, εναυάγησαν ή έπαθαν εκτεταμένες ζημιές και ήταν αδύνατον να ξαναπροσπαθήσουν.
Επίσης είναι γνωστή σε πολλούς και από τον κινηματογράφο, η ιστορία του Αγγλικού πλοίου Bounty, όπου βολόδερνε τo 1788 ανατολικά του Ακρωτηρίου Χόρν επί 31 ημέρες, προσπαθώντας να περάσει για να πάει στην Αϊτή στον Ειρηνικό. Τελικά ο πλοίαρχός του William Bligh, βλέποντας ότι όλο αυτό το διάστημα δεν είχε προχωρήσει παρά μόνον 85 μίλια, ενέδωσε και στράφηκε ανατολικά για να πάει στον προορισμό του μέσω του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδος της Νότιας Αφρικής.
Στα Αμερικάνικα ιστιοφόρα, τα φημισμένα κλίπερ της εποχής του 1849, που μετέφεραν τους επίδοξους χρυσοθήρες από την Βοστόνη και την Νέα Υόρκη στο Σαν Φραντζίσκο της Καλιφόρνιας, συνήθως έπαιρνε έναν μήνα η και περισσότερο ακόμη για να κάνουν τον γύρο του Ακρωτηρίου Χόρν και να φθάσουν στον Ειρηνικό.
Το ταξίδι όμως των πλοίων από τον Ειρηνικό Ωκεανό προς τον Ατλαντικό μέσω του Ακρωτηρίου Χόρν, ήταν (και είναι) αισθητά ευκολότερο, διότι οι δυτικοί άνεμοι που επικρατούσαν σε όλη την διαδρομή τους στον Ειρηνικό, ήταν πρύμοι, είχαν δηλαδή την ίδια διεύθυνση με το πλοίο. Αυτός ήταν άλλωστε και ο λόγος που όσα πλοία αναχωρούσαν από την Αυστραλία και την Νέα Ζηλανδία για την Ευρώπη, ακολουθούσαν πλεύση ανατολική και έμπαιναν στον Ατλαντικό, αφήνοντας το νοτιότερο άκρο της Αμερικής αριστερά τους.
Οι ναυτικοί που επάνδρωναν τα όσα ιστιοφόρα πλοία περνούσαν το Ακρωτήριο Χόρν, αποκτούσαν, και μάλλον με το δίκιο τους, τον αέρα του σαν να λέγαμε υπερναυτικού, κι ακόμη το δικαίωμα να κρεμάσουν ένα χρυσό σκουλαρίκι στ’ αυτί τους που βρίσκονταν προς την πλευρά του ακρωτηρίου καθώς το προσπερνούσαν. Άλλο δικαίωμα που αποκτούσαν ήταν, να βάζουν το ένα τους πόδι πάνω στο τραπέζι που έτρωγαν. Συνήθως μάλιστα τύχαιναν και κάποιας υπόληψης, όχι μόνον από τον κόσμο του σιναφιού τους, αλλά και από το γενικότερο κοινωνικό περιβάλλον.
Και οι Έλληνες όμως, στους ναυτικούς που είχαν ταξιδέψει στην δύσκολη από απόψεως καιρικών συνθηκών Μαύρη Θάλασσα, απέδιδαν τον τιμητικό τίτλο του Μαυροθαλασσίτη.
Τον ίδιο τίτλο αποδίδουν ακόμη και σήμερα στο νησί μας (το Μεγανήσι) στον έμπειρο και καπάτσο ναυτικό, ασχέτως αν δεν έχει ταξιδέψει στην Μαύρη θάλασσα. Κάποιες φορές μάλιστα εκφράζουν τον θαυμασμό τους προς αυτόν με την φράση: Ορέ το Μαυροθαλασσίτη!
Μπορεί βέβαια η Μαύρη θάλασσα να μην υπήρξε για τα ιστιοφόρα πλοία, ή και για τα μετά τα ιστιοφόρα, τα μηχανοκίνητα, τόσο φιλόξενη, αλλά ευτυχώς υστερεί σε σχέση με το Ακρωτήριο Χόρν ως προς τις κακοκαιρίες.
Απόλειπος συνοδός των καραβιών κατά το διάβα τους από το Πέρασμα Ντρέικ είναι τα θαλασσοπούλια. Εντυπωσιακότερο όλων ο Περιπλανώμενος Άλμπατρος (wandering albatross), ο βασιλιάς του ουρανού πάνω από τις θάλασσες του νότου όπως λένε. Έχει μέχρι 3,40 μέτρα άνοιγμα φτερών και πλανάρει σε μικρό ύψος πάνω από τα καράβια χωρίς σχεδόν ποτέ να κουνάει τα φτερά του. Οι ναυτικοί το βλέπουν σαν θεϊκό σημάδι που τους παρακολουθεί από ψηλά και ήθελαν (ίσως και να θέλουν ακόμη) να πιστεύουν, ότι κουβαλάει πάνω στα φτερά του τις ψυχές των ναυτικών που χάθηκαν σ’ αυτές τις ταραγμένες θάλασσες.
Ένα νεκρό άλμπατρος ήταν σύμβολο αμαρτίας και κακοτυχιάς για το πλοίο και το πλήρωμα, γι’ αυτό και αποτρέπανε όποιον προσπαθούσε να σκοτώσει κάποιο.
Αν το έκανε όμως, οποιαδήποτε αναποδιά ή κακοτυχία συνέβαινε στο καράβι, την φόρτωναν σ’ αυτόν λόγω της πράξης του.
Η απώλεια όλων αυτών των χαμένων ναυτικών, σ’ αυτό το πέρασμα, τους οποίους πολύ συντηρητικά κατά την γνώμη μου ανεβάζουν σε 10.000 και προέκυψαν από το ναυάγιο τουλάχιστον 1000 πλοίων, ευαισθητοποίησε την ένωση «Chilean chapter of the Chilean Association of the Horniers» και το 1992 ανήγειρε προς ανάμνησή τους, πάνω στον λόφο του νησιού Χόρν ένα μνημείο, που κόσμησε ο Χιλιανός γλύπτης Jose Balcells Eyquem με ένα πρωτότυπο έργο του.
Ανύψωσε δίπλα δίπλα δύο λαμαρίνες την μία σαν συνέχεια της άλλης και στα σημεία που εφάπτονται, αφαίρεσε ή καλλίτερα έγλυψε ένα μεταλλικό κομμάτι από την κάθε μιά, έτσι που το άνοιγμα τους καθώς το κοιτάζεις με φόντο τον ουρανό, να σχηματίζει ένα υπερήφανο αλμπατρός, που πλανάρει, με τις φτερούγες του ολάνοιχτες, κάθετες προς την γη.
Πλάγια σε ένα δρομάκι που προχωράει ανηφορικά προς το μνημείο, χάραξαν πάνω σε μαρμάρινη πλάκα το ποίημα της Χιλιάνας ποιήτριας Sarah Viral στην Ισπανική, που παραθέτω πιο κάτω.
Μετάφραση του ποιήματος στα Ελληνικά από εμένα:
Εγώ είμαι το άλμπατρος που σε περιμένει
στην άκρη του κόσμου.
Εγώ είμαι η ξεχασμένη ψυχή των νεκρών ναυτικών
που πέρασαν από το Ακρωτήριο Χόρν
απ’ όλες τις θάλασσες του κόσμου.
Αλλά δεν πέθαναν
στα μανιασμένα κύματα.
Σήμερα πετούν πάνω στα φτερά μου
προς την αιωνιότητα
στην τελευταία χαραμάδα
των ανέμων της Ανταρκτικής
Μνημείο στο Ακρωτήρι Χόρν
Τα σχέδια και η κατασκευή του μνημείου, έγιναν από τα ναυτικό της Χιλής, με προδιαγραφές να αντέχει σε ανέμους ταχύτητας 200 χιλιομέτρων την ώρα. Παρ’ όλ’ αυτά, τον Νοέμβρη του 2014 καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς από τις ριπές ενός δυνατού ανέμου που ενέσκηψε στην περιοχή. Δεν ξέρω αν η ζημιά στο μνημείο έχει αποκατασταθεί μέχρι σήμερα.
Το πέρασμα των καραβιών από το «Πέρασμα Ντρέικ», συνεπώς και από το Ακρωτήριο Χόρν ποτέ δεν εσταμάτησε. Παρ’ όλα τα αρνητικά του, συχνά το χρησιμοποιούν και σήμερα, όταν ο διάπλους του συμφέρει οικονομικά.
Τα πλοία Cape Size (κέιπ σάιζ – μέγεθος ακρωτηρίου) όπως τα αποκαλούν, της τάξης των εκατόν πενήντα με τετρακόσιες χιλιάδες τόνους το καθένα, όταν θέλουν να περάσουν από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό Ωκεανό και αντίστροφα, δεν έχουν άλλο πέρασμα λόγω του μεγέθους τους, ειμή μόνον γύρω από το Ακρωτήριο Χόρν ή γύρω από το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδος.
Σημείωση
Όταν την 1η Αυγούστου του 1997 περνούσα με το φορτηγό πλοίο CAMINO τον πορθμό του Μαγγελάνου, πηγαίνοντας με καλαμπόκι από την Αργεντίνα στο Περού, ερώτησα σε διαφορετική ώρα τους δύο Χιλιάνους πιλότους που πιλοτάριζαν το καράβι, να μου πουν κάτι περισσότερο απ’ αυτά τα γνωστά που όλοι διαβάζομε σε διάφορα έντυπα για το Ακρωτήριο Χόρν και τον αριθμό των ναυαγίων που έχουν γίνει στην περιοχή του. Και οι δύο μου απάντησαν ότι ο αριθμός των ναυαγίων είναι αρκετά μεγαλύτερος απ’ αυτόν που μας δίνουν οι διάφορες πηγές. Συνήθως μας λένε ότι ανέρχονται γύρω στα 1000. Αν λάβεις όμως υπ’ όψη σου μου είπαν και όσα δεν καταγράφηκαν για κάποιον λόγο, κυρίως επειδή ήταν μικρά, ο αριθμός τους κυμαίνεται από 1500 μέχρι 2500.
Τα rogue waves, τα γιγάντια κύματα δηλαδή που σχηματίζονται κατά κύριο λόγο στην περιοχή του Ακρωτηρίου Χόρν και του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας, είναι άκρως επικίνδυνα και για τα μεγάλα πλοία. Στις 13-6-1968 ένα τέτοιο κύμα έκοψε στα δύο το 45 000 τόνων πετρελαιοφόρο World Glory, 65 μίλια ανοιχτά από το Ντούρμπαν της Νοτίου Αφρικής και βούλιαξε. Χάθηκαν 25 άτομα και επέζησαν 10. Μεταξύ των διασωθέντων ήταν και ο Άγγελος Πάνου Μάντζαρης από το Κατωμέρι (ο Αγγέλης ο Μητσικός). Εκολύμπαε κάπου τρεισήμισι ημέρες.
Comments